Osteoporoza – czy wszystkich dotyka tak samo?

Dane epidemiologiczne w Polsce i na świecie

Osteoporoza atakuje głównie kobiety po 50. roku życia i dotyczy około 30% kobiet po menopauzie oraz ponad 50% populacji w wielu powyżej 80. roku życia – zarówno mężczyzn, jak i kobiet, chociaż stosunek zachorowań na osteoporozę wśród mężczyzn do zachorowań wśród kobiet wynosi 1:4. Na zachorowanie narażona jest co czwarta kobieta po 60. roku życia i co druga po 70. roku życia. Zdarzają się przypadki osteoporozy u osób dużo młodszych (między 30. i 50. rokiem życia), ale stanowią one mały ułamek. Choroba ta jest najbardziej rozpowszechniona w krajach Europy i Ameryki Północnej oraz w krajach azjatyckich. Bardzo rzadko występuje w krajach afrykańskich.

Czy osteoporoza dotyka każdego?

Nie, jest wiele czynników wpływających na ryzyko wystąpienia osteoporozy. Kości wraz z wiekiem tracą swoją gęstość mineralną, co jest naturalną konsekwencją starzenia się, jednak nie u każdego procesy te zachodzą tak samo.

Czynniki wpływające niekorzystnie na stan naszych kości to:

Czynniki niemożliwe do wyeliminowania:

•  wiek – starzenie się organizmu i związane z tym zaburzenia w metabolizmie kostnym;
•  płeć – osteoporoza dotyka kobiety czterokrotnie częściej niż mężczyzn;
•  uwarunkowania genetyczne i czynniki rodzinne – zidentyfikowano 150 genów, które mogą być odpowiedzialne za stopień gęstości mineralnej tkanki kostnej lub ryzyko złamań;
•  rasa – osteoporoza bardzo rzadko występuje u osób czarnoskórych, dotyka głównie osoby rasy białej i żółtej;
•  czynniki częściowo możliwe do wyeliminowania:
•  masa ciała – osteoporoza występuje częściej u osób szczupłych, ze względu na mniejszą szczytową masę kostną;
•  poziom hormonów – spadek poziomu estrogenów u kobiet podczas menopauzy i testosteronu u mężczyzn;
•  przyjmowanie niektórych leków, np. heparyna, leki przeciwpadaczkowe czy sterydy;
•  współistnienie niektórych chorób, takich jak: cukrzyca, nadczynność tarczycy, przedwczesne przekwitanie czy choroby reumatyczne;

Czynniki pozwalające na całkowitą eliminację:

•  dieta ze zbyt małą zawartością witaminy D i wapnia, a także białka;
•  brak lub zbyt mała ilość ruchu, długotrwałe unieruchomienie (np. w gipsie);
•  palenie papierosów;
•  nadużywanie alkoholu;
•  spożywanie dużych ilości kofeiny, m.in. w kawie, coca-coli, herbacie czy napojach energetycznych;
•  niewystarczająca ekspozycja na słońce.

Objawy osteoporozy

Osteoporoza jest jedną z podstępnych chorób, które na początku nie manifestują się żadnymi charakterystycznymi objawami, zatem chory nie zdaje sobie sprawy o początkach trwającej już w jego organizmie choroby. Chory dowiaduje się o schorzeniu najczęściej dopiero wtedy, gdy dojdzie do złamania kości długich lub kręgów. Złamanie osteoporotyczne określa się jako złamanie niewspółmierne do sił je wywołujących, do którego dochodzi po upadku z wysokości własnej i po wykluczeniu innych czynników oraz kiedy uraz ten nie spowodowałby tak poważnych konsekwencji u osoby zdrowej. Objawy osteoporozy mają różne nasilenie, obraz kliniczny choroby jest zależny od ilości i rozległości uszkodzeń. Schorzenie może objawiać się już niewielkim dyskomfortem przy siadaniu, staniu i skłonach oraz dokuczliwym bólem, szczególnie w pozycji siedzącej i stojącej, co prowadzi do ograniczenia ruchów kręgosłupa i zmiany postawy. Często pierwszym objawem rozwijającej się choroby jest ostry ból środkowo-dolnej części kręgosłupa piersiowego lub kręgosłupa piersiowo-lędźwiowego, nawet przy niewielkim wysiłku lub w spoczynku. Choroba powoduje zniekształcenie kręgosłupa, pojawiają się objawy ze strony układu pokarmowego, oddechowego i krążenia. Najczęściej dochodzi do złamań kręgosłupa, kości przedramienia i kości ramiennej, kości udowej, żeber, miednicy i kości piszczelowej. Pojawienie się złamania osteoporotycznego znacznie zwiększa ryzyko kolejnych złamań, nawet 11-krotnie.

Profilaktyka osteoporozy

Optymizmem napawa fakt, że możliwość zachorowania na osteoporozę pozostaje w dużej korelacji z naszym stylem życia, zatem profilaktyka jest tu niezwykle istotna. Wczesne wdrożenie działań prewencyjnych pozwala na znaczne zahamowanie występowania osteoporozy.

• Aktywność fizyczna

Niezastąpione znaczenie w budowaniu masy kostnej, utrzymaniu tej masy i zapobieganiu jej utraty ma aktywność fizyczna. Ruch jest czynnikiem pobudzającym tkankę kostną do rozwoju szczytowej masy kostnej u osób młodszych i hamującym rozpad tkanki kostnej u osób starszych. Wiele osób nie docenia istoty codziennych spacerów, gimnastyki, biegania czy nawet wchodzenia po schodach zamiast używania windy. • Dieta

W profilaktyce osteoporozy należy pamiętać o ogromnym wpływie prawidłowego postępowania dietetycznego na stan kości. Największe znaczenie przypisuje się odpowiednim ilościom wapnia i fosforu. Wraz z wiekiem spada efektywność przyswajania wapnia, zatem osobom starszym zaleca się zwiększoną podaż wapnia – 1200 mg w dawce dobowej. Dla zachowania odpowiedniej mineralizacji kości istotna jest homeostaza wapniowo-fosforanowa, stosunek tych pierwiastków w diecie powinien wynosić 1:1. Źródła pokarmowe dostarczające wapń dobrze przyswajalny to przede wszystkim mleko i przetwory mleczne, ale również niektóre konserwy rybne, woda mineralna i odpowiednie suplementy diety. Fosfor powszechnie występuje w produktach spożywczych i nie zaobserwowano problemów z pokryciem zapotrzebowania na ten pierwiastek.

Kolejnym niezwykle ważnym czynnikiem w profilaktyce osteoporozy jest odpowiednia podaż witaminy D, która wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu mięśniowo-szkieletowego oraz na metabolizm kostny. Witamina D odpowiada także za utrzymanie prawidłowego stężenia wapnia poprzez wpływ na efektywność jego wchłaniania. Głównym źródłem witaminy D jest synteza skórna (80-90%), zatem warto pamiętać o odpowiedniej ekspozycji na słońce – przynajmniej 15 minut dziennie przy odkryciu co najmniej 18% powierzchni ciała, bez zastosowanych filtrów przeciwsłonecznych. Źródła żywieniowe witaminy D to tłuste ryby morskie, oleje rybne, a także jajka. Osobom powyżej 65. roku życia zaleca się całoroczną suplementację witaminy D w dawce dziennej 800-2000 IU.

W świetle badań deficyt witaminy K zwiększa ryzyko rozwoju osteoporozy. Osteoblasty (dojrzałe komórki tkanki kostnej) wydzielają białko osteokalcynę, zależnie od podaży witaminy K. Osteokalcyna jest odpowiedzialna za syntezę macierzy kostnej. Witamina K zapobiega spadkowi mineralizacji tkanki kostnej.

Badania epidemiologiczne wskazują na wpływ optymalnej podaży białka na utrzymanie prawidłowych funkcji układu mięśniowo-szkieletowego, a także na zmniejszenie powikłań po złamaniach. Należy tu jednak wspomnieć, że nadmierna podaż białka (dieta wysokobiałkowa) powoduje zwiększenie wydalania wapnia z moczem, prowadząc do ujemnego bilansu wapniowego i ubytek masy kostnej.

• Używki i nałogi

Chcąc zmniejszyć ryzyko zachorowania na osteoporozę należy zmniejszyć spożycie alkoholu, kawy i napojów zawierających kofeinę, a także całkowicie zrezygnować z palenia papierosów.

Nadmierne spożycie alkoholu powoduje znaczne niedobory pokarmowe, zwłaszcza wapnia, fosforu i witaminy D, co powoduje ujemny bilans wapniowy i redukuje ilość komórek kościotwórczych.

Z przeprowadzonych badań wynika, że kofeina znajdująca się w kawie, coca-coli, herbacie czy napojach energetycznych wywiera niekorzystny wpływ na metabolizm kostny poprzez hamowanie różnicowania komórek kościotwórczych i mineralizację kości.

Palenie papierosów prowadzi do redukcji masy kostnej, nikotyna działa destrukcyjnie na tkankę kostną, a także wpływa na obniżenie poziomu estrogenów, co jak wiadomo ma wpływ na resorpcję wapnia z tkanki kostnej. W badaniach zaobserwowano wpływ palenia papierosów na wzrost częstotliwości złamań osteoporotycznych.

Podsumowując, odpowiednia profilaktyka może w znaczący sposób wpłynąć na uniknięcie zachorowania na osteoporozę. Zatem tak bardzo istotna jest edukacja osób w wieku powyżej 50. roku życia odnośnie prawidłowych nawyków żywieniowych, zachowania zdrowej diety bogatej w produkty mleczne, ryby, a także owoce i warzywa, pamiętając o optymalnej podaży wapnia, witaminy D i witaminy K. Utrzymanie prawidłowej masy ciała i aktywność fizyczna, a także ograniczenie picia kawy i alkoholu oraz całkowite zaprzestanie palenia papierosów – to sprzymierzeńcy w ochronie przed tą podstępną chorobą.

Źródła:

1. „Osteoporoza jako problem społeczny – patogeneza, objawy i czynniki ryzyka osteoporozy pomenopauzalnej” Mariola Janiszewska, Teresa Kulik, Małgorzata Dziedzic, Dorota Żołnierczuk-Kieliszek, Agnieszka Barańska, Katedra Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Probl Hig Epidemiol 2015, 96(1):106-114.
2. „Postępowanie żywieniowe w prewencji osteoporozy u osób starszych” Izabela Kwiatkowska, Michalina Lubawy, Dorota Formanowicz, Zakład Biochemii Klinicznej i Medycyny Laboratoryjnej, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu.
3. „Rola witaminy K2 w metabolizmie kostnym” Bartłomiej Rawski, Via Medica, Forum Medycyny Rodzinnej 2018, tom 12, nr 2, 60-63.
4. Strona internetowa www.poradnikzdrowie.pl