Roztwory do higieny i udrażniania nosa.

Wyróżniamy dwa podstawowe roztwory do higieny i udrażniania nosa:

• IZOTONICZNY - stężenie 0,9% wody morskiej lub NaCl (stężenie spójne ze stężeniem płynów ustrojowych, potocznie zwany solą fizjologiczną ) ma właściwości nawilżające śluzówkę dróg oddechowych.
• HIPERTONICZNY - stężenie powyżej 0,9% - np. 2,2 % wody morskiej lub NaCl (zawiera sól w ilości odpowiadającej 22 g/l). Poprzez działanie osmotyczne powoduje, ze woda transportowana jest na zewnątrz tkanek poprzez błonę śluzową - utrata wody zmniejsza obrzęk i przekrwienie, dzięki czemu przewody nosowe zostają udrożnione, a oddychanie staje się łatwiejsze.

Preparaty wody morskiej możemy stosować zarówno w postacie sprayów do nosa jak i ampułek do nebulizacji (podawane dooskrzelowo). Hipertoniczne roztwory soli podawane w formie nebulizacji działają jak leki mukoaktywne – czyli grupa leków wykrztuśnych².

Codzienna higiena nosa powinna stać się nawykiem tak samo jak mycie rąk. Nos oczyszcza i ogrzewa wdychane przez nas powietrze. Pokrywająca błonę śluzowa warstwa śluzu nawilża i wychwytuje zanieczyszczenia powietrza wdychanego przez nos. Unieruchomione w śluzie np. wirusy i bakterie oraz duże cząsteczki zawarte np. w pyle czy kurzu przesuwane są za pomocą synchronicznych ruchów rzęsek w stronę nosogardła i są połykane. Warstwa śluzowa stanowi pierwszą linię obrony organizmu przed drobnoustrojami, dlatego utrzymanie jej we właściwej kondycji jest tak ważne. A dbać o nią możemy właśnie poprzez właściwe nawilżanie - stosowanie wody morskiej do nosa w postaci sprayu np. Marimer.

Zgodnie z Europejskimi wytycznymi EPOS 2020 płukanie jam nosa fizjologicznym roztworem soli może przynieść korzyści w zakresie łagodzenia objawów ostrej infekcji górnych dróg oddechowych. Przeziębienie to zespół objawów związanych z zapaleniem błony śluzowej nosa, gardła i zatok przynosowych, spowodowany zakażeniem wirusowym³

Płukanie nosa hipertonicznym roztworem soli morskiej oraz płukanie gardła u dorosłych z typowymi objawami przeziębienia⁴ zmniejsza transmisję wirusów w kontaktach domowych o 35%, skraca czas trwania objawów o 1,9 dnia, doprowadziło do zmniejszenia zużycia leków OTC o 36%.

Lecząc objawowo infekcje dróg oddechowych u niemowląt i małych dzieci, należy pamiętać o odrębnościach w budowie układu oddechowego w tym wieku. Są nimi m.in.:

• wąskie drogi oddechowe,
• mniejsza średnica nozdrzy,
• zwiększona ilość gruczołów śluzowych,
• słaby odruch kaszlowy.

Odrębności te powodują, że nieduży obrzęk błony śluzowej w trakcie infekcji dróg oddechowych znacznie upośledza drożność dróg oddechowych, odkrztuszanie wydzieliny jest mało efektywne, niemowlęta mogą mieć trudności w jedzeniu. W przypadku infekcji dochodzi do zapalenia błony śluzowej nosa, jej obrzęku, wzmożonej produkcji wydzieliny śluzowej, zatkania nosa i spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła, co objawia się często kaszlem, zwłaszcza w czasie snu.

Z powodu niedrożności nosa, niemowlęta maja trudności ze ssaniem i spaniem. Dlatego tak ważne jest regularne oczyszczanie noska niemowlaka. Jeśli po zastosowaniu roztworu wody morskiej nosek dziecka ciągle jest niedrożny, należy wspomóc proces oczyszczania nosa np. aspiratorem Marriner do usuwania wydzieliny.

Niedrożny nos u niemowlaka może powodować również zagrożenie infekcjami górnych dróg oddechowych oraz sprzyjać postępowaniu choroby prowadząc do tak groźnych powikłań jak zapalenie ucha środkowego, czy stan zapalny dolnych dróg oddechowych. Ostre zapalenie ucha środkowego jest najczęstszym powikłaniem infekcji górnych dróg oddechowy. 90 % przypadków ostrego zapalenia ucha środkowego jest poprzedzona lub towarzyszy im wirusowy nieżyt nosa⁵. Higiena nosa jest jedną z procedur stosowaną w celu zapobiegania wystąpienia zapalenia ucha środkowego⁶. Stosowanie płukania nosa roztworami wody morskiej zmniejsza liczbę epizodów ostrego zapalenia ucha o ok. 51% oraz liczby kuracji antybiotykami o ok. 43%⁵. Czysty nos to gwarancja dobrego samopoczucia dziecka.

NEBULIZACJA WODĄ MORSKĄ

Nebulizacja jest rodzajem terapii inhalacyjnej, której celem jest bezpośrednie dostarczenie aerozolu do podrażnionych lub zmienionych chorobowo dróg układu oddechowego. Zalecana jest zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu chorób układu oddechowego.

Dlaczego nie należy bagatelizować kataru?

Niewyleczony katar może z czasem objąć niższe partie układu oddechowego. W zalegającej wydzielinie dochodzi do namnażania bakterii i wirusów. Jej nadmiar spływa do gardła, przenosząc zakażenie w dalsze części dróg oddechowych. Nieleczona infekcja błony śluzowej nosa może prowadzić m.in. do: zapalenia gardła, oskrzelików czy wspomnianego już zapalenia ucha środkowego.

Wskazania do stosowania nebulizacji roztworami soli to⁷:

• ostre lub przewlekłe nieżyty nosa i gardła,
• alergiczny okresowy i przewlekły nieżyt nosa,
• ostre lub przewlekłe zapalenie zatok przynosowych,
• ostre podgłośniowe zapalenia krtani i tchawicy,
• ostre lub przewlekłe zapalenia oskrzeli,
• ostre zapalenie oskrzelików,
• ostre i przewlekłe zapalenia płuc,
• w przewlekłych zapaleniach dolnych dróg oddechowych przebiegających z zaleganiem wydzieliny (mukowiscydoza, rozstrzenie oskrzeli, zespół dyskinezy rzęsek, POCHP),
• u pacjentów wentylowanych mechanicznie.

Przeciwskazania do stosowania nebulizacji roztworami NaCl:

• ciężka niewydolność serca,
• znacznego stopnia nadreaktywność oskrzeli,
• przewlekłe i ciężkie choroby układu oddechowego (gruźlica, nowotwory).

W zakażeniach dolnych dróg oddechowych w leczeniu objawowym nebulizacje roztworami soli mają także znaczenie wspomagające. Przede wszystkim w początkowych fazach zapalenia ważne jest prawidłowe nawilżanie śluzówek dolnych dróg oddechowych przez nebulizację izotonicznym roztworem NaCl. W kolejnym etapie infekcji oczyszczanie drzewa oskrzelowego ułatwiają inhalacje z hypertonicznym roztworem NaCl. Działają dodatkowo mukolitycznie poprzez rozrywanie wiązań jonowych, co zmniejsza lepkość wydzieliny śluzowej dróg oddechowych oraz ułatwia odksztuszanie. Inhalacje roztworami hypertonicznymi mogą powodować podrażnienia, odczucie drapania w gardle, znacznie nasilony kaszel, a nawet skurcz mięśni oskrzeli i objawy duszności. Według Polskiego Konsensusu Nebulizacyjnego, nebulizując roztworami o stężeniach 3% i więcej, należy najpierw wykonać nebulizację z krótko działającym bronchiolitykiem. Inne polskie wytyczne ⁸ mówią, że nebulizacja roztworem chlorku sodu 3% nie jest rekomendowana do rutynowego stosowania u dzieci z zapaleniem oskrzelików leczonych ambulatoryjnie, można ją rozważyć w przypadku dzieci leczonych w warunkach szpitalnych (w połączeniu z lekiem bronchodylatacyjnym). U małych dzieci dobrze tolerowane są roztwory wody morskiej lub chlorku sodu o stężeniu np. 2,2%. Marimer Inhalation 2,2% to 100% woda morska, pomaga rozrzedzić i usunąć nadmiar wydzieliny śluzowej poprzez pobudzenie wydzielania w drogach oddechowych. Ułatwia oddychanie i poprawia jakość życia.

Bibliografia:

• ¹ Andrzej Emeryk, Justyna Emeryk-Maksymiuk, Kamil Janeczek, Arkadiusz Jędrzejewski, Hipertoniczne roztwory soli w terapii chorób dróg oddechowych; Alergoprofil; Reprint z 202, vol.16, nr 3
• ² Balsamo R, Lanata L, Egan CG. Mucoactive drugs. Eur Respir Rev. 2010; 19: 127-33.
• ³ Kirkpatrick GL. The common cold. Prim Care. 1996; 23(4): 657-75.
• ⁴ Ramalingam, S. et al. A pilot, open labelled, randomised controlled trial of hypertonic saline nasal irrigation and gargling for the common cold. Sci. Rep. 9, 1015-31 (2019).
• ⁵ Torretta S, Pignataro L, Ibba T, Folino F, Fattizzo M, Marchisio P. Supervised Nasal Saline Irrigations in Otitis-Prone Children. Front. Pediatr. [Internet]. 2019 May 31
• ⁶ Forum Pediatrii Praktycznej; 4/2020 (34); Stosowania irygacji roztworami chlorku sodu dr n. farm. Magdalena B. Skarżyńska; prof. dr hab. n. med. i n. o zdr. Piotr H. Skarżyński
• ⁷Zastosowanie nebulizacji izotonicznymi oraz hypertonicznymi roztworami chlorku sodu (NaCl) w leczeniu infekcji dróg oddechowych, lek. Weronika Strzałka, dr n. med. Wioletta Zagórska; Bibliotek Pediatry, Forum Pediatrii Praktycznej
• ⁸Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego 2016. Pod redakcja: Prof. dr hab. n. med. Walerii Hryniewicz; Dr hab. n. med. Piotra Albrechta; Prof. dr hab. n. med. Andrzeja Radzikowskiego; str.112; Rekomendacja 13